زیستفناوری یا بیوتکنولوژی چند سالی است که در دنیای مدرن امروز گردوخاک بسیاری به پا کرده، تعریف ساده آن نیز استفاده و کاربرد سامانههای جاندار و زنده برای توسعه و تولید محصولات مختلف است.
محققان ایرانی همواره در زمینههای گوناگون بیوتکنولوژی خوش درخشیدند و با غولهای فناوری دنیا به رقابت علمی پرداختند؛ معدود کشورهایی در جهان هستند که توان تحقیق و توسعه در دانش زیستفناوری گیاهی را دارا بوده و کشور ما نیز در این شاخه از فناوری، صاحبسبک است.
جوانان بوشهری نیز مثل همیشه در صحنه حاضر بودند و در قالب شرکت دانشبنیان با استفاده از زیستفناوری گیاهی به تکثیر و تولید گونههای گیاهی بومی سودمند و کاربردی در محیط زیست و صنایع گوناگون پرداختند؛ آنها همچنین در عرصه تولید علم و آموزش آن در کشور نیز پیشگام شده و نیروی انسانی متخصص در این حوزه تربیت میکنند.
در ادامه گفتگوی با مدیرعامل شرکت دانشبنیان یاختهسازان جم را می خوانیم:
لطفاً خودتان و مجموعه دانشبنیان یاخته سازان جوان جم را معرفی کنید.
امالبنین هنرمند هستم، مدیرعامل شرکت دانشبنیان یاختهسازان جم که در حوزه کشت، تکثیر و انبوهسازی درخت بومی Tecomella Undulata یا همان انار شیطان در سال ۱۳۹۶ ثبت و شروع به فعالیت کرده است.
بنده در مقطع کارشناسی ارشد رشته مهندسی بیوتکنولوژی از دانشگاه تبریز فارغالتحصیل شدم؛ پیش از ثبت شرکت در حوزههای بیوتکنولوژی گیاهی مانند متابولیت ثانویه گیاهی با تکنیک ریشه مویین کارکرده و در بخش انتقال ژن بر روی ریشههای مویین نیز به تحقیق و فعالیت آزمایشگاهی پرداختم.
در کارشناسی ارشد پس از دفاع آن تصمیم گرفتم برای مقطع دکترا در رشته نانو بیوتکنولوژی ادامه تحصیل دهم و بهخاطر شرایط موجود به دنبال گرفتن کمکهزینه تحصیلی در کشور آلمان بودم، حتی بخشی از مراحل دانشگاهی و انجام پروژه علمی خود را پیش بردم.
قصد رفتن به آلمان داشتم اما منصرفم کردند
در ابتدا چیز زیادی از این موضوع و تصمیمم به دوستانم نگفتم تا شاید از این کار منصرفم بکنند اما مقداری که گذشت و با دوستان صمیمی در مورد طرح و پروژه صحبت کردم، آنها خیلی با من حرف زدند و قانع شدم تا در همین خطه و منطقه طرح را پیادهسازی کنم؛ حتی از جیب و دارایی خودشان نیز دریغ نکردند و با تمام توان پشتیبان من بودند تا مسیر را آغاز کنم، من هم به همین خاطر تصمیم گرفتم که تا آخر این راه پیش رفته و پروژه خودم را به مرحله پایان برسانم.
این مسیر برای من بسیار سخت گذشت اما با توجه به بازه زمانی که صرف شد و تمام سختیها و مشکلات، نتایجی بسیار بهتر از آنچه فکر میکردم رخ داد و خدا را شکر هنوز هم ادامهدار هستند.
پس از شروع به کار شرکت، احداث آزمایشگاه بیوتکنولوژی و راهاندازی سیستمهای مرتبط آن، شرایط برای پرداختن بیشتر به موضوعات مد نظرم فراهم شد؛ به همین ترتیب فعالیتهای علمی و پژوهشی خود و مجموعه در زمینه کشت سلولی و مهندسی بافت، اصلاح بذر، تحقیق و مطالعه گیاهان بومی که کاربردهای مهمی در صنعت و داروسازی داشته و در بخش زیستمحیطی نیز اثربخش هستند را گسترش دادم.
تولید گیاهی دانشبنیان در راستای اقتصاد دانشبنیان
این شرکت در چه زمینههایی فعالیت میکند؟
شرکت ما بهطورکلی در سه بخش عمده مشغول به کار است: تحقیقات، آموزش و تولید. بیشترین هزینههای ما صرف بخش تحقیق و توسعه شده تا نیازهای علمی و تحقیقات خودمان را در مورد محصولات و پروژههای زیستفناوری انجام دهد.
هدف ما ایجاد بزرگترین مجموعه تولیدی بیوتکنولوژی جنوب ایران است. دغدغه اصلی شخص بنده نیز در بخش تولید محصولات دانشبنیان است تا در راستای تحقق اقتصاد دانشبنیان، ایجاد اشتغال و درآمدزایی فعالیت کنیم.
هدف اصلی ما تکثیر و تولید انبوه گیاهان بومی منطقه مانند انار شیطان بود که به دلیل شرایط موجود رو به انقراض و یا حتی منقرض شده بودند و همچنین کاربردهای بسیاری دارند؛ برای این کار تمامی فرایندهای بیوتکنولوژی در کشاورزی را از ساده و کمهزینه و به پیچیده و پرهزینه لیست کرده و با اولویت هرکدام از آنها را برای اجرای هدف اصلی مورد بررسی و آزمایش قرار دادیم.
ما فناوریهای مختلفی را مانند اصلاح بذر امتحان کردیم اما به طور مثال در آخر برای همان درخت انار شیطان به کشت بافت روی آوردیم؛ در این روش که نیاز به بسترهای فناورانه داشت، ما توانستیم ابتدا بافت مورد نظر را کشت کرده و سپس سلول را از آن استخراج کنیم؛ در ادامه نیز سلول بهدستآمده را تحت شرایطی خاص وادار به تولید گیاهچههای اولیه کردیم تا به گیاه موردنظر برسیم.
آموزش دانشآموزان ابتدایی در زمینه بیوتکنولوژی!
در بخش آموزش شرکت، ما ۵۰ نیروی متخصص از دانشگاههای معتبر کشور را جذب کرده و در دورهای چهار ساله که سرفصلهای آن توسط خودمان تدوین شده در حال آموزش هستند تا در آینده بتوانند به عنوان نیروی انسانی متخصص مشغول به کار شوند.
زمانی که با دانشجویان و فارغالتحصیلان رشتههای مرتبط برای جذب در شرکت صحبت میکردم، متوجه ذهنیت محدود و بسته آنان نسبت به فعالیتهایی از این قبیل شدم، تغییر چنین ذهنیت استخدام محور و نه جستجوگر که در دانشگاههای ما شکلگرفته بسیار سخت است لذا تصمیم گرفتم از پتانسیل دانشآموزان که ذهن بازتر و اشتیاق بیشتری برای آموزش و پژوهش دارند استفاده کنم.
این هدف باعث شد تا برای اولینبار در کشور، جهت تربیت افراد متخصص در زمینه فناوریهای بیوتکنولوژی به روی دانشآموزان سرمایه گذاری کرده و آموزشهای لازم را در اختیارشان قرار دهم.
ما توانستیم در کنگرههای بینالمللی نیز حضور پیدا کنیم و این موضوع باعث توجه بیشتر بچهها به فضای کاری شرکتها و موضوعات تخصصی مرتبط شد؛ برای شرکتها و افراد صاحبنام این حوزه نیز جالب بود که دانشآموزان پایه ابتدایی نیز میتوانند با این دیدگاه در این نشستها شرکت کنند.
برای مسؤولین دانشگاهی و مراکز علمی حوزه بیوتکنولوژی این سؤال وجود داشت که این بچهها چگونه از سطح روستاهای کمتر برخوردار استان جنوبی دور هم جمع شده، پرورشیافته و با چالشهای شرکتهای صنعتی، کشاورزی، دارویی و حتی فعال در زمینه سلولهای بنیادی درگیر شدند و البته به آن نیز افتخار میکردند.
بزرگان عرصه بیوتکنولوژی با دیدن این بچهها و سطح فعالیتهای آنها، ما را بسیار تشویق کردند و تأکید داشتند که ما بعد از مدتها رؤیای آنها برای آموزش و تربیت دانشآموزان در این شاخه از فناوری و دانش را عملیاتی کردیم؛ این اتفاق بسیار انگیزهبخش بود و کمک میکرد تا من با اشتیاق بیشتری این موضوع را همچنان دنبال کنم.
شاه بیابانهای ایران
گونه گیاهی انار شیطان چه فواید و خواص تولیدی و اقلیمی دارد که شما به تکثیر و تولید انبوه آن پرداختید؟
با توجه به ویژگیها و کاربردهای گسترده، این گیاه بومی را شاه بیابانهای ایران باید نامید. از ویژگیهای گل آن شروع میکنم؛ این گیاه با توجه به اقلیم منطقه معمولاً از اواسط زمستان تا اواسط بهار دارای گلهای فراوان و بسیار بزرگ و زیبا است. از این جهت میتواند با جذب گردشگر موجب تقویت اکوتوریسم یا همان گردشگری جاذبههای محیط زیستی کمک کند.
گل این گیاه شهد بسیاری در خود داشته و میتواند زیستگاه حشرات و پرندگان شهد خوار زیادی باشد، همین موضوع باعث توسعه اکوسیستم منطقه شده و با برگشت برخی پرندگان خاص به طبیعت جنوب، چرخه حیات منحصر به فردی را ایجاد کند؛ این مسئله نیز مجدد در میزان گردشگری طبیعی آن منطقه اثرگذار است.
انار شیطان بازههای زمانی خزانی نیز دارد که در طولانیمدت با ریختن برگهای آن بروی زمین، میتواند موجب تقویت هوموس یا گیاه خاک شده و خاک فقیر این منطقه را از این مواد غنی کند؛ این درخت سالیانه به اندازه ۲ سانتیمتر از عمق خاک بستر اطراف خود را تقویت میکند.
برگها و گل این درخت به دلیل نداشتن مواد سمی، حشرات و میکروارگانیسمهای تجزیهکننده را به خود جذب کرده و تجزیه آن در حداقلیترین زمان ممکن به گیاه خاک، به نوعی موجب حفاظت از بستر خاک میگردد.
گیاه جانسخت
این درخت مقاومت بسیار بالایی نسبت به خشکی و بیآبی دارد؛ ریشههای آن انگلی نبوده و خود را به آبهای زیرزمینی میرساند. نکته مهم در این مورد برداشت بهینه و کم این گیاه از آبهای زیرزمینی برای رشد و نمو خود بوده است.
این درخت یکی از طویلالعمرترین درختان منطقه است؛ این ویژگی بهاین علت بوده که درخت در زمان قطع شدن، آتشگرفتن و یا حتی سرمای بسیار زیاد، حیات خودش را در خطر دیده و از ریشههای خود گیاهچههایی را رشد میدهد تا در اثر آسیبها مقاومت کرده و بهنوعی زنده بماند.
به کمک این گیاهچهها میتوان در سن برداشت چوب از این درخت، آن را با روش اصولی قطع کرد و مطمئن بود که حیات آن ادامه خواهد داشت.
چوب مرغوب
در منابع علمی فارسی و غیرفارسی در مورد چوب مرغوب این درخت بسیار ذکر شده که به دلیل ترکیبات بیولوژیکی موجود در آن، ضد هرگونه قارچ و موریانه بوده و بهسادگی دچار تخریب و خوردگی نخواهد شد؛ لذا چوب این درخت سودمند نیز میتواند گزینه بسیار مطلوبی برای تولید اقلام چوبی و هنرهای تجسمی با چوب بوده و از واردات چوبهای گرانقیمت و باکیفیت ترکی و روسی جلوگیری کرده و جایگزین آنها گردد.
در کل با صرف کمترین هزینه و میزان آب، ما در بیابانزدایی، اکوسیستم منطقه، اکوتوریسم، اشتغالزایی و تأمین نیازهایی گیاهی صنایع از این درخت کمک شایانی خواهیم کرد.
یکی از اهداف من این بود تا مسیر جم به بوشهر که مناطقی با پوشش گیاهی بسیار ضعیفی دارد را به کمک ارگانها و یا بخش خصوصی، زیر کشت این درخت ببرم.
دیوار دفاعی در برابر ریزگردها و آلودگی
جدای از همه ویژگیهایی که گفته شد، طلاییترین سود آن مقابله با گردوغبار است؛ به دلیل ارتفاع بلند این درخت و شکل برگهای آن، میتوان از وقوع و گسترش ریزگردها در استان و سایر مناطق آسیبپذیر کشور شد؛ نکته جالب این است که ساختار برگ بهگونهای بوده که اثر گردوغبار بر روی آن باقی نمانده و به آن آسیبی نخواهد رسید.
در فناوری گیاهپالایی، محققان به دنبال این هستند تا به کمک گونههای گیاهی و بررسی ویژگیهای آن، بیشترین آلودگی را از محیط زیست حذف کنند؛ درخت انار شیطان یکی از بهترین گیاهان در این حوزه شناخته شده است.
تولید بومی حتی بهتر از طبیعت
خانم هنرمند تا چه میزان از دانش و فناوریهای نوین بومی برای تکثیر و تولید انبوه این گیاه استفاده کردید؟
در حال حاضر کشور ما در عرصه علوم بیوتکنولوژی حرفهای بسیاری برای گفتن دارد، ما نیز با بهکارگیری از این علوم توانستیم صفر تا صد مراحل تکثیر و تولید انبوه اینگونه گیاهی را بهصورت بیولوژیکی طراحی و عملیاتی کنیم.
در حقیقت ما از روشهای بروز موجود در کشور برای این فرایند استفاده کردیم و با ایجاد تغییراتی خاص در آن توانستیم این گیاه را تکثیر کنیم و انحصار آن را در اختیار بگیریم؛ با انجام برخی اصلاحات در اینگونه، نمونه گیاهی تولید شده در شرکت ما زودتر از نمونههای طبیعی آن به بهرهبرداری خواهد رسید.
به طور مثال در رشد طولی یکساله آن، باتوجه به میزان مراقبت بین ۱ تا ۳ متر رشد داشته که چیزی حدود ۱۰ الی ۲۰ برابر نمونه طبیعی این درخت است؛ در بحث شکوفه زدن و گل دادن نیز، این نمونه در همان سالهای ابتدایی عمر خود به حد گلدهی خواهد رسید اما در نمونه طبیعی ۱۰ تا ۱۸ سال زمان نیاز است تا گیاه به این مرحله از رشد و نمو برسد.
تربیت نیروی متخصص و بیوتکنولوژیست
لطفاً در مورد فعالیتهای بخش آموزش بیوتکنولوژی شرکت نیز بیشتر توضیح دهید.
در این بخش ما در تلاش هستیم تا مهارتهای رشد فردی، علمی – تخصصی و همچنین آگاهی از بازار کار داخلی و جهانی این شاخه از فناوری را به دانشپژوهان خود آموزش دهیم؛ در این الگو از آموزش، فرد به این جایگاه میرسد که میتواند از ظرفیتهای موجود استفاده کرده و با ارائه نوآوریهای گوناگون به رشد و شکوفایی در این حوزه دست پیدا کند.
ما از ۶ سال پیش به دنبال این بودیم تا با ارائه این دست از آموزشها سهمی در ترویج اقتصاد دانشبنیان داشته باشیم و افراد بتوانند در این شاخه مدرن از علم به تولید محصول و کسب کار برسند.
افراد در این دورههای ۴ساله همگام با ارتقا سطح رشد فردی، همانند دانشجویان تحصیلات تکمیلی در آزمایشگاه مشغول به مطالعه و پژوهش خواهند شد؛ آنها در ابتدا با نیازسنجی، یک موضوع از علم زیستفناوری را انتخاب کرده و با بررسی مقالات مختلف و روز دنیا به فعالیتهای خود میپردازند.
در پایان نیز بنا به همت خود دانشپژوهان، خروجی کار چند مقاله ISI خواهد شد. ما به آنها کمک میکنیم تا ارائههایی از زمینه تحقیقاتی خود به زبان فارسی و انگلیسی آماده کرده و با نوشتن یک طرح کسبوکار و ارتباط با بخشهای حمایتگر، به دنبال تأسیس شرکتهای خودشان و ارائه محصول و خدمات باشند.
همچنین همواره تلاش کردیم تا در کنگرههای بینالمللی بیوتکنولوژی ایران حضور داشته و نیز در سه دوره اول کنگره بینالمللی بیوتک فعال بودیم؛ این فعالیتها در قالب ارائه مقاله دانشپژوهان، شرکت در نشستهای دانشبنیان و فناورانه بوده و حتی با چند مجموعه بیوتکنولوژی در کشور هندوستان ارتباط پویایی داشته و در برنامههای مشترک شرکت کردیم.
این افراد بیشتر بروی چه موضوعاتی کار میکنند؟
در حال حاضر دانشپژوهان ما بروی ۳۰ طرح حوزه بیوتکنولوژی گیاهی کار میکنند؛ بخشی از این طرحها شامل اثرگذاری گیاهان بومی منطقه بروی آلودگیهای محیط زیستی پالایشگاهها، کاربریهای صنعتی و دارویی گونههای گیاهی مختلف و چگونگی استفاده از آنها، بررسی میزان اثرگذاری کاشت و داشت گیاهان خوراکی و فضای سبز بروی شیوع بیماریهای خاص و خطرناک و ازاینقبیل موضوعات است که برخی بهصورت مستمر و شبانهروزی دنبال میشود تا به نتایج نهایی موردنظر ما برسد؛ همچنین خروجی آنها بهصورت مقاله و ارائه در سمپوزیومهای جهانی مربوطه آماده خواهد شد.
سهم استان در بازار بیوتکنولوژیها چگونه است؟
وضعیت استان در حوزه بیوتکنولوژی بسیار ضعیف بوده و نیازمند نگاه و توجه ویژه متخصصین و مسؤولین است. در طی این مدت که مشغول به فعالیت بودیم، عملاً تنها شرکت دانشبنیان تولیدی به کمک بیوتکنولوژی گیاهی در استان هستیم.
یکی از مشوقهای من برای جذب کارآموز ارتقا جایگاه سواد تخصصی این زمینه در سطح استان بود تا این افراد در آینده به رفع نیازهای استان، ایجاد اشتغال برای جوانان و همچنین به درآمدزایی مطلوب و قابل قبولی برسند.
تلاش برای تولید محصولات جدید و صادرات
در حال حاضر بر روی چه پروژهای مشغول به کار هستید و اهداف و برنامههای این شرکت برای سنوات آتی چگونه است؟
بخشی از پروژهها و برنامههایی که در حال حاضر بروی آن کار میکنیم قابل بیان در رسانه نیست اما میتوانم به این موضوع اشاره کنم که ما هم اکنون در تلاش هستیم تا به کمک مواد طبیعی و خواص گونههای گیاهی بومی، تولیداتی در زمینه محصولات آرایشی و بهداشتی داشته باشیم؛ در تلاش هستیم تا زیرساختهای لازم را بهرهبرداری و به تولید انبوه برسانیم.
یکی از اهداف من از بخش تولید، حضور در بازارهای خارجی برای صادرات است. یکی از برنامههای ما برای توسعه شرکت و این کسبوکار از تولید، صادرات محصولات خواهد بود؛ هم اکنون این بستر فراهم نیست اما امیدوارم در طی سالهای آتی به این سطح از تولید و ارائه محصول برسیم تا صادرات داشته باشیم.
استخدام خیر، کارآفرینی با آموزش درست
شانس قشر جوان و نوجوان برای کاریابی یا حتی ایجاد شغل به کمک پتانسیلهای دانشبنیان در کشور است. در طی دهه گذشته پارکهای علم و فناوری تلاشهای بسیاری داشتند تا افراد با ارائه ایدههای نو و خلاقیت در استفاده از علوم و تکنولوژی به درآمدزایی برسند.
فرهنگ غلط استخدام محوری در جامعه و خانوادههای ما وجود دارد؛ اغلب جوانان را تحتفشار قرار داده تا به تحصیلات عالیه دست پیدا کرده و سپس دنبال کار و استخدام شدن باشند؛ اما اگر در بحث فرهنگسازی آموزش مناسبی از علوم و دانش ارائه شده و شخص از همان ابتدا به دنبال خلق کار و استفاده از مهارت خود باشد، احتمالاً شاهد خواهیم بود که بخش عظیمی از جوانان با مدرک دیپلم هم میتوانند شرکت و مجموعه خود را راهاندازی کرده و برای خود و دیگران درآمدزایی ایجاد کنند.
وظیفه مسؤولین آن است تا همانند گذشته و بیشازپیش از این افراد حمایت کنند و از کاغذبازیهای اداری و فرایندهای سخت اخذ مجوز جلوگیری کنند.
دانشبنیانها را بیشتر بشناسید
به نسبت گذشته شناخت و آگاهی مسؤولین نسبت به شرکتهای تولیدی دانشبنیان افزایشیافته اما همچنان بخش اعظمی از مشکلاتی که بر سر راه ما وجود دارد از عدم آگاهی برخی افراد نسبت به جایگاه و اهمیت کار دانشبنیان سرچشمه میگیرد.
با تغییر و تحول این عصر، تولید به کمک فناوری امکان پذیر است و می توان اقتصاد دانش بنیان را به عرصه ظهور رساند تا علی رغم تولید و اشتغال زایی برای مردم، بخشی از وابستگی ها و نیازهای کشور در پرتو فناوری روز برطرف شود؛ این موضوع با ایجاد آگاهی افراد فعال در بدنه مجموعه هایی که شرکت های دانش بنیان و واحدهای فناور با آنها در ارتباط هستند امکان پذیر خواهد بود.
بدون دیدگاه